نخستین روزهای ماه اوت سال گذشته میلادی (۲۰۲۳/ اوایل مرداد ۱۴۰۲) بود که مقام‌های وزارت سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در بحبوحه تلاش‌ها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد این کشور به دور از تولید نفت، راهی برزیل، شیلی، کاستاریکا، آرژانتین، پاناما و پاراگوئه شدند.

نوامبر گذشته (آبان ۱۴۰۲) نیز گروهی از مقام‌های کشورهای حوزه کارائیب با دو جت شخصی از باربادوس و میامی به سمت ریاض حرکت کردند و پس از افتتاحیه نخستین دوره از اجلاس مشترک سران کشورهای عضو بلوک ۱۵ عضوی اتحادیه و بازار مشترک کارائیب (موسوم به کاریکوم/ CARICOM) و عربستان سعودی، با تعهد سرمایه‌گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری ریاض برای توسعه کارائیب بازگشتند.

با گذشت کمتر از یکسال از این اجلاس، ریو دوژانیرو برزیل از امروز ۱۱ ژوئن تا سیزدهم (۲۲ تا ۲۴ خرداد) میزبان اولین اجلاس اولویت در آمریکای لاتین (Priority Summit in Latin America) به همت موسسه ابتکار سرمایه‌گذاری آینده (FII) عربستان است؛ این مرکز که شریک موسس آن، صندوق دارایی ۹۲۵ میلیارد دلاری عربستان سعودی است، قرار است روسای بخش‌های صنعتی، مقام‌های دولتی و چند تن از سران سابق کشورهای آمریکای لاتین را گرد هم آورد.

به نوشته تارنمای americasquarterly، اقدامات عربستان سعودی که عادت به هزینه‌های گزاف در سراسر جهان دارد، در آمریکای لاتین، بدون هیاهو زیاد انجام شده است، اما همچنان نشان از جاه‌طلبی گسترده دارد.

با بیان این مقدمه اختصاری، پرسش‌هایی که مطرح است اینکه جذابیت‌های آمریکای لاتین و دلیل علاقه‌مندی عربستان به این منطقه چیست و ریاض با تکیه بر چه راهبردی و با در نظر گرفتن چه چشم‌اندازی، نزدیکی روابط با آمریکای لاتین را دنبال می‌کند؟

حضور عربستان در آمریکای لاتین از دروازه برزیل

علاقه فزاینده عربستان به نیمکره غربی و افزایش حضور و نفوذ در کشورهای این منطقه، با محور قرار دادن روابط دیرینه این کشور با برزیل دنبال می‌شود.

نجد خوری (Najad Khouri) پژوهشگر ارشد گروه مطالعات و تحقیقات خاورمیانه برزیل (Grupo de Estudos e Pesquisas sobre o Oriente Médio) تصریح می‌کند: روابط برزیل با عربستان سعودی در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد. ارزش تجارت دوجانبه ۸ میلیارد دلار است و طبق برآوردهای رسمی، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد. تنها در سال گذشته، صادرات برزیل به عربستان سعودی به ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسید که بالاترین میزان در ۱۰ سال گذشته است.

وی با تاکید بر وابستگی زیاد عربستان به واردات مواد غذایی می‌افزاید: آمریکای لاتین یک شریک طبیعی [برای عربستان سعودی] است زیرا این منطقه صادرکننده پروتئین‌های گیاهی و حیوانی است. به عنوان نمونه، برزیل بزرگترین صادرکننده گوشت حلال در جهان است. سال گذشته، شرکت پردازش مواد غذایی برزیل (BRF) بر سر یک سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت توسعه محصولات حلال (HPDC)، یکی از شرکت‌های تابعه صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) توافق کرد.

السینیا دِ کاسترو (Elcineia de Castro) استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه آنهمبی مورومبی (Universidade Anhembi Morumbi) که بر عربستان سعودی تمرکز دارد نیز تاکید می‌کند: عربستان سعودی در حال تعمیق روابط تجاری با برزیل در همه زمینه‌ها است. معتقدم که این یک برنامه بسیار استراتژیک توسط عربستان سعودی است که از منابع برزیل برای تامین برنامه رشد ملی خود استفاده کند.

دیپلماسی سطح بالا با هدف ایجاد یک رابطه متوازن، از شاخصه‌های مناسبات میان ریاض و برازیلیا است. در نوامبر گذشته، لولا داسیلوا رئیس‌جمهوری برزیل در یک سفر رسمی به ریاض، خاطرنشان کرد که کشورش «نه تنها به دانستن میزان سرمایه‌گذاری صندوق‌های عربستان سعودی در برزیل علاقه‌مند است، بلکه علاقه‌مند است بداند که کارآفرینان برزیلی چقدر می‌توانند در عربستان سعودی سرمایه‌گذاری کنند».

علاوه بر غذا، بخش معدن نیز در اولویت صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان قرار دارد و شرکت غول معدنی برزیل (واله/ Vale) به تازگی، ۱۰ درصد از واحد فلزات اساسی خود را به قیمت ۲.۵ میلیارد دلار به شرکت معدنی «مناره» (Manara Minerals) پروژه سرمایه‌گذاری مشترک بین شرکت معدنی عربستان سعودی (Ma’aden) و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی فروخت. شرکت واله از بزرگ‌ترین شرکت‌های برزیل است و بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگ‌آهن و نیکل در دنیا محسوب می‌شود.

در ماه مه، شرکت هواپیمایی برزیل (امبرائر/ Embraer) قراردادهای همکاری با مرکز توسعه صنعتی ملی عربستان سعودی و گروه AHQ امضا کرد تا هواپیماهای خود را در عربستان سعودی ساخته یا مونتاژ کند. عربستان همچنین در حال بررسی افتتاح دفتر سرمایه‌گذاری در این کشور آمریکای جنوبی است.

از طرفی، ریاض و برازیلیا ممکن است شاهد همکاری بیشتر در چارچوب‌های چندجانبه باشند. هر دو عضو گروه ۲۰ هستند و برزیل میزبان اجلاس سران گروه ۲۰ در نوامبر خواهد بود. با پیوستن رسمی برزیل به ائتلاف اوپک پلاس -بدون سهمیه تولید نفت الزام‌آور – و عضویت عربستان سعودی در بریکس، روابط دو کشور بیش از پیش تقویت شده است.

جاه‌طلبی‌های ریاض در «جنوب جهانی»

تارنمای تحلیلی «لا رسون» پرو (larazon.pe) در مطلبی با عنوان «عربستان سعودی می‌خواهد حضور خود در آمریکای لاتین را افزایش دهد» نوشت: عربستان سعودی علاقه زیادی به آمریکای لاتین و کارائیب نشان داده است. عربستان سعودی در انتظار طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ است که در سال ۲۰۱۶ توسط محمد بن سلمان ولیعهد سعودی اعلام شد و ریاض از طریق آن، به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و محدود نکردن آن به نفت است که حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی اسمی آن را تشکیل می‌دهد.

به نوشته این رسانه، «پادشاهی سعودی به دنبال استفاده از تمام پول خود برای ترویج سرمایه‌گذاری در خارج از کشور، به طور عمده در مناطقی با نقدینگی پایین است؛ عربستان همچنین به طور غیرمستقیم در جست‌وجوی راه های جدید ایجاد اشتغال برای جوانانی است که ۶۳ درصد از جامعه آن را تشکیل می‌دهند».

جرالد فایرشتاین (Gerald Feierstein) سفیر سابق آمریکا در یمن و مدیر فعلی برنامه امور شبه جزیره عربستان در موسسه خاورمیانه می‌گوید: می‌بینید که سعودی‌ها در تقویت روابط در سراسر جهان بسیار تهاجمی هستند و آمریکای لاتین به طور حتم، بخشی از آن است.

آنچه واضح است اینکه عربستان نیز همچون چین و هند و اروپا، به امید تامین مواد خام، دسترسی به بازار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، چشم‌اندازی از نزدیکی روابط با آمریکای لاتین به عنوان منطقه‌ای سرشار از منابع کلیدی را ترسیم کرده است.

عربستان در حال بررسی خط تولید برخی از هواپیماهای امبرائِر (Embraer) برزیل و همچنین افتتاح سفارت در کلمبیا است.

آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان به تازگی صد در صد سهام شرکت توزیع اسماکس شیلی را که در عرصه خرده فروشی انواع سوخت و روانسازها فعالیت می‌کند، خریداری کرده است. به این ترتیب، عربستان اولین پمپ بنزین خود را در شیلی افتتاح کرد و ۳۰۰ پمپ بنزین دیگر برای دو سال آینده برنامه‌ریزی شده است.

سفر وزیر سرمایه‌گذاری عربستان به کشورهای منطقه نیز «با هدف بررسی فرصت‌ها برای تقویت و تعمیق مشارکت های سرمایه گذاری» انجام شد.

در ژوئن سال گذشته (خرداد ۱۴۰۲) نیز صندوق توسعه عربستان سعودی قراردادهای وامی به ارزش ۱۵۰ میلیون دلار برای ساخت پل و مسکن در کشور گویان امضا کرد.

عرفان علی رئیس‌جمهوری گویان پس از اجلاس کاریکوم- عربستان سعودی در ریاض گفت: این زمان برای گویان و کاریکوم است تا شرکای غیرسنتی را برای دستیابی به اهداف توسعه خود پیدا کنند.

نشست آتی عربستان سعودی- کاریکوم برای سال ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی شده است و به نظر می‌رسد ریاض تا آن زمان علاقه‌مندی خود به منطقه آمریکای لاتین را حفظ کند. رویکرد عربستان نشان می‌دهد که این کشور فراتر از برزیل، نزدیک شدن به سراسر منطقه آمریکای لاتین را دنبال می‌کند و در تلاش است تا در کنار تلاش برای تبدیل شدن به یک قدرت اصلی تجاری در آمریکای لاتین، برنامه‌های خود را از مسیر تقویت روابط با جنوب جهانی پیش برد.